The Dark Side of the Books: Ιουλίου 2014

Σάββατο 26 Ιουλίου 2014

'Οταν το "πετάγομαι στο περίπτερο για τσιγάρα" αποκτά άλλη διάσταση στη 1.30 το πρωί

Aν ποτέ βρεθείτε στο αεροδρόμιο Arlanda της Στοκχόλμης κι έχετε ξεμείνει ...

Η χαρά του βιβλιο - junkie!

Άντε και στα δικά μας...

Πέμπτη 24 Ιουλίου 2014

Ντε Βάαλ, Έντμουντ, Ο λαγός με τα κεχριμπαρένια μάτια

Μία κληρονομιά. Μία συλλογή. 264 γλυπτά. Μία λαμπερή εβραϊκή δυναστεία. Ένα ταξίδι στο χρόνο και στο χώρο. Τέσσερις πόλεις. Διακόσια χρόνια οικογενειακής ιστορίας. Διακόσια χρόνια, τα κρισιμότερα ευρωπαϊκά χρόνια, γεμάτα από καλλιτεχνικά κινήματα, χλιδή, κοσμοπολιτισμό αλλά και μίσος, προκατάληψη, αντισημιτισμό και πογκρόμ.

Ο Λαγός με τα Κεχριμπαρένια Μάτια, το βιβλίο έκπληξη του κορυφαίου κεραμίστα Έντμουντ Ντε Βάαλ που τιμήθηκε με το βραβείο Costa 2010 στην κατηγορία βιογραφίας κι απέσπασε πλήθος άλλων διακρίσεων είναι από τα συναρπαστικότερα βιβλία όχι μόνο της χρονιάς, αλλά της δεκαετίας. Οι κριτικές που δέχτηκε διθυραμβικές: "Σοφό, παράξενο, και συγκλονιστικό" (Guardian, Book of the Year). " Κομψό. Σεμνό. Τραγικό. Ομηρικό". (Stephen Frears). Ο Ντε Βάαλ μέσα από την ιστορία των 264 μικροσκοπικών γιαπωνέζικων γλυπτών από ξύλο και φίλντισι, (κληρονομιά από τον τελευταίο θείο της δυναστείας των Εφρούσι) δίνει με αριστοτεχνικό τρόπο και μεγάλη ευαισθησία την απόηχο μιας Ευρώπης μαγεμένης από την Μπελ Επόκ, τα δείπνα, τους χορούς, την τέχνη. Μιας Ευρώπης impressionee από τη γνωριμία με τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους, Μονέ, Μανέ, Ντεγκά, Ρενουάρ. Μιας Ευρώπης γοητευμένης από το καινούριο κοσκινάκι, τη νέα ανακάλυψη, την Ιαπωνία σε βαθμό τέτοιο που να τη θεωρεί πακτωλό αντικειμένων τέχνης και καλλιτεχνικών επιρροών. Japonisme, το νέο είδος θρησκείας.

Pierre - August Renoir, Το γεύμα των κωπηλατών. Στο βάθος
με το ημίψηλο, ο Σαρλ Εφρούσι.

Ο πλούσιος πρόγονος, Σαρλ Εφρούσι, που έζησε στο Παρίσι και πρώτος απέκτησε τα νέτσκε, υπήρξε τρίτος γιος (και για αυτό καλύτερος) μεγαλοεξαγωγέα σιτηρών αρχικά, τραπεζίτη στη συνέχεια. Μανιώδης συλλέκτης έργων τέχνης και μαικήνας νέων καλλιτεχνών, κριτικός τέχνης της επιθεώρησης Gazette des Beaux Arts αποτέλεσε το πρότυπο για τον προυστικό Σουάν, στο Αναζητώντας το Χαμένο Χρόνο. Βλέπουμε την πλάτη του στον πίνακα του Ρενουάρ "Le dejeuner des canotiers" (Το γεύμα των κωπηλατών). Είναι ο άντρας στο βάθος, με το ψηλό καπέλο και το μαύρο κοστούμι. Είναι ο πάτρωνας, που ακόμα και μια ηλιόλουστη κι απελευθερωμένη μέρα, κάπου στο βάθος της τέχνης, στο πίσω μέρος, είναι απολύτως αναγκαίος στην ιστορία της τέχνης, μας κλείνει το μάτι ο Ρενουάρ.

Το Μάρτιο του 1899, ο πρώτος ξάδελφος του Σαρλ στη Βιέννη, Βίκτορ φον Εφρούσι πρόκειται να παντρευτεί τη λαμπερή βαρόνη Έμυ Σάυ φον Κορόμλα. Ο Σαρλ τους στέλνει κάτι ιδιαίτερο, ένα θεαματικό δώρο από το Παρίσι: μια μαύρη βιτρίνα με ράφια ντυμένα με πράσινο βελούδο και καθρέφτη για πλάτη, μέσα στον οποίο αντανακλώνται 264 νέτσκε.

Μια πραγματεία περί αντισημιτισμού

Όμως οι Εφρούσι πέρα και πάνω από όλα παραμένουν Εβραίοι, το είδος εκείνο που η Ευρώπη λατρεύει να μισεί.

...Οι Εφρούσι, les Rois du Ble, γίνονται αντικείμενο φθόνου ως νεόπλουτοι και την ίδια στιγμή τους αποδίδονται τιμές ως πάτρωνες. Τη μια στιγμή τους θυμίζουν τον έμπορο σιτηρών από την Οδησσό, τον πατριάρχη με το καταλεκιασμένο πανωφόρι και το προτεταμένο χέρι. Και την άλλη, η Μπεατρίς παρευρίσκεται σε κοσμική χοροεσπερίδα φορώντας το διάδημά της με τα εκατοντάδες λεπτεπίλεπτα χρυσά καλαμπόκια που πάλλονται. [...]Απλώς κοιτάξτε πώς ζούνε οι Εφρούσι, προτείνει ένα μακροσκελές κείμενο, το The Original Mr Jacobs: " η αγάπη για τα μικρά διακοσμητικά αντικείμενα, για όλα τα ετερόκλητα αντικείμενα ή μάλλον το πάθος των Εβραίων για ιδιοκτησία καταντά συχνά παιδιαριώδες"....

...Η απληστία των Εβραίων ήταν σύνηθες θέμα. Απλώς δεν ήξεραν τα όριά τους. Ο αντισημιτισμός ήταν μέρος της καθημερινότητας. Η χροιά του βιεννέζικου αντισημιτισμού διέφερε από τον παριζιάνικο αντισημιτισμό. Και στα δύο μέρη εκφραζόταν άλλοτε ανοιχτά και άλλοτε συγκαλυμμένα. Όμως στη Βιέννη δεν ήταν απίθανο να σου ρίξουν το καπέλο από το κεφάλι όταν περπατούσες στη Ρίνγκστρασε επειδή έδειχνες Εβραίος, να σε κακομεταχειριστούν ως βρομο-Εβραίο επειδή άνοιξες το παράθυρο στο βαγόνι του τρένου(Φρόυντ), να σου φερθούν απαξιωτικά στη συνεδρίαση μιας φιλανθρωπικής επιτροπής (Έμιλυ Εφρούσι), να διακόψουν την παράδοση του μαθήματός σου στο πανεπιστήμιο φωνάζοντας " Juden hinaus" - έξω οι Εβραίοι- , ώσπου να μαζέψει τα βιβλία του κι ο τελευταίος Εβραίος φοιτητής και να αποχωρήσει από την αίθουσα...

Αυτά στα τέλη του 19ου αι. Μέχρι την άνοιξη του 1938, όπου:

...Άνθρωποι συλλαμβάνονται στο δρόμο και στοιβάζονται σε φορτηγά.Πολλές χιλιάδες ακτιβιστές Εβραίοι στέλνονται ως ταραχοποιοί στο Νταχάου [...]. Άνθρωποι εξαφανίζονται. Την Τετάρτη ο παλιός φίλος του Πιπς, ο συγγραφέας Έγκον Φρίντελ πηδά από το παράθυρο του διαμερίσματός του όταν βλέπει να φτάνουν στρατιώτες και να κάνουν ερωτήσεις στο θυρωρό της πολυκατοικίας του. Μέσα στο Μάρτιο και τον Απρίλιο γίνονται 160 αυτοκτονίες Εβραίων. Οι Εβραίοι απολύονται από θέατρα και ορχήστρες. Όλοι οι κρατικοί και δημοτικοί υπάλληλοι έχουν απολυθεί. 183 Εβραίοι δάσκαλοι χάνουν τη δουλειά τους. Όλοι οι Εβραίοι δικηγόροι και δημόσιοι κατήγοροι απαλλάσσονται από τα καθήκοντά τους...[ ...]

Μετά το 1944:

... Όταν έγινε το Άνσλους ζούσαν στην Αυστρία 185.000 Εβραίοι. Από αυτούς μόνο 4.500 γύρισαν πίσω, ενώ 65.459 είχαν σκοτωθεί. Ευθύνες δεν καταλογίστηκαν σε κανέναν. Η νέα Αυστριακή Δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε μετά τον πόλεμο έδωσε το 1948 αμνηστία στο 90% των μελών του ναζιστικού κόμματος, και μέχρι το 1957 είχε κάνει το ίδιο και για τα μέλη των Ες-Ες και της Γκεστάπο.

Η συλλογή νέτσκε

Η επιβίωση

Πώς επιβιώνεις μέσα από τέτοια καταστροφή; Απάντηση: όταν δείχνεις μικρός κι ασήμαντος. Τόσο μικρός ώστε όταν η Γκεστάπο αλωνίζει το σπίτι και πλιατσικολογά, συσκευάζει τα ασημικά και καταρτίζει καταλόγους με τα έργα τέχνης, εσύ - μικρός σα σπιρτόκουτο, χωράς στην τσέπη της υπηρέτριας Άννας. Μαζί με κάνα δυο ακόμα. Που σας χώνει κάτω από το στρώμα. Και κοιμάται πάνω σας. Και σας φυγαδεύει κρυφά, πίσω στα μέλη της οικογένειας που έχουν επιβιώσει.

....Ακόμα κι όταν έχει πάψει κανείς να δένεται με τα πράγματα, είναι κάτι ωστόσο το να έχει υπάρξει δεμένος με αυτά. Γιατί αυτό συμβαίνει για λόγους που οι άλλοι δεν μπορούν να καταλάβουν[...]

Ο λαγός με τα κεχριμπαρένια μάτια είναι πάνω από όλα ιστορία ανθρώπων ή το πώς τα αντικείμενα μπορούν να σου αφηγηθούν μια ιστορία. Ή για το πώς οι δικοί μας άνθρωποι ζουν πάντα μέσα από ό,τι άγγιξαν, ό, τι χάιδεψαν, ό, τι μας κληροδότησαν. Ειδικά ό,τι μοιάζει μικροσκοπικό και τιποτένιο.

...Δεν είναι μόνο τα πράγματα που κουβαλάνε ιστορίες. Και οι ιστορίες είναι κατά κάποιο τρόπο πράγματα. Οι ιστορίες και τα αντικείμενα έχουν κάτι κοινό, μια πατίνα. Ίσως η πατίνα να είναι μια διαδικασία αντίστροφου τριψίματος, ώστε να αποκαλυφθεί η ουσία. [...]. Παίρνεις ένα αντικείμενο από την τσέπη σου, το βάζεις μπροστά σου κι αρχίζεις. Αρχίζεις να λες μια ιστορία...

Ο συγγραφέας Έντμουντ ντε Βάαλ

Κυριακή 20 Ιουλίου 2014

Ρεϊμόν Κενώ, Τα Γαλάζια Άνθη.

ΤΟ ΨΙΛΙΚΑΤΖΙΔΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ

«Είμαστε όλοι μας, μπροστά στο μυθιστοριογράφο,

σαν τους σκλάβους μπροστά στον αυτοκράτορα:

με μια του λέξη μπορεί να μας χαρίσει την ελευθερία»

Μαρσέλ Προυστ

«Το μυαλό του Ρεϊμόν Κενώ θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σαν ένα δωμάτιο με τζάκι. Στη μέση κάθεται μια ομάδα ηρώων των Club Stories που συζητούν ατελείωτα: ένας μαθηματικός, ένας χιουμορίστας, ένας ακαδημαϊκός, ένας γλωσσολόγος, ένας ποιητής, ένας ντετέκτιβ». Τάδε έφη Braulio Tavares στην κριτική του για τον Ρεϊμόν Κενώ και το μυθιστόρημά του «Τα Γαλάζια Άνθη». Με τη σειρά μου προεκτείνω: Το μυαλό του Ρεϊμόν Κενώ θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σαν τη βιβλιοθήκη του Έμερσον: ένα είδος μαγικού συμβουλίου όπου βρίσκονται στοιχειωμένα τα καλύτερα πνεύματα της ανθρωπότητας. Στοιχειωμένα; Ε, όχι και στοιχειωμένα. Ολοζώντανα, συνδιαλεγόμενα και πλειστάκις παραλογιζόμενα. Ο Ρεϊμόν Κενώ, γεννημένος το 1903 στη Χάβρη, το μοναχοπαίδι του ψιλικατζή και της ψιλικατζούς, στήνει μέσα στα Γαλάζια Άνθη το δικό του μαγαζάκι ψιλικών, με τα άπειρα μικροπράγματα, ψιλολόγια, τρυκ και φάρσες που μας ξελογιάζουν και μας υπνωτίζουν.

Homo universalis ο Κενώ, ίσως ένας από τους τελευταίους. Ένας «παντογνώστης αφηγητής» . Να πούμε ότι ήξερε τα πάντα; Τουλάχιστον. Πρώιμος σινεφίλ, ξεκινά να συντάσσει στα δεκατρία του τον κατάλογο των απάντων του, ποιήματα, μυθιστορήματα καθώς και την ιστορία φανταστικών χωρών. Φιλόσοφος, ποιητής, σκακιστής, με έντονο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και τις παραμελημένες, εκκεντρικές μορφές της λογοτεχνίας, γυρίζει από εκδοτικό οίκο σε εκδοτικό οίκο για να εξασφαλίσει εκδοτική στέγη για την 700 σελίδων μελέτη του πάνω στους «τρελούς λογοτέχνες». Τους αποκαλεί «αιώνια περιπλανώμενους στα πιο παράδοξα μονοπάτια». Ασκεί τα πιο ασύμβατα επαγγέλματα – από τραπεζικός υπάλληλος μέχρι εμπορικός αντιπρόσωπος σε βιοτεχνία χάρτινων τραπεζομάντιλων. Θα καταλήξει σε ένα επάγγελμα εδεμικό για τους απανταχού βιβλιοφάγους: διορισμένος αναγνώστης αγγλοσαξονικής λογοτεχνίας στον εκδοτικό οίκο Gallimard! Μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος, ζωγράφος, σεναριογράφος – κάθε είδους «γραφή» είναι παιχνιδάκι του. Οι εκδόσεις Gallimard θα τον διορίσουν διευθυντή της Εγκυκλοπαίδειας των Πλειάδων. Ένας φόρος τιμής στην παντογνωσία του. Οι μαθηματικές του δαιδαλοδρομίες θα τον οδηγήσουν στο κατώφλι της Γαλλικής Μαθηματικής Εταιρείας, της οποίας θα γίνει μέλος το 1948. Από εκεί, σε μια προσπάθεια ανανεωτικής εφαρμογής των μαθηματικών κανόνων στη λογοτεχνία, θα ιδρύσει μαζί με τον François Le Lyonnais την Ουλιπό για μια λογοτεχνία με δεσμεύσεις.

Ο ΄Ιταλο Καλβίνο, με το που διαβάζει τα Γαλάζια 'Άνθη, σκέφτεται: «Είναι αδύνατο να μεταφραστεί» (παρ’όλα αυτά η μετάφρασή του είναι η μόνη που επιλέγει ο ίδιος να εκδώσει σε βιβλίο). Η μεταφράστρια της ελληνικής έκδοσης Σεσίλ Ιγγλέση- Μαργέλλου σχολιάζει: «είναι πολύ πιο εύκολο να χωρέσεις το Σηκουάνα σε κουτάλι παρά να συνοψίσεις τα Γαλάζια Άνθη ». Στρατιές μελετητών επί σειρά ετών ξεκοκαλίζουν το κείμενο για να αφήσουν τελικά οι ίδιοι τα κοκαλάκια τους πάνω του. Τρόμος. Δέος. Αλλά και γέλιο. Γέλιο μέχρι δακρύων , αυτοϋπονομευτικό. Άκρη δε βγαίνει. Το κείμενο αντέχει σε αναλύσεις που πέφτουν βροχηδόν. «Το αριστούργημα», κατά Κενώ, «μπορεί να συγκριθεί με βολβό, από το οποίο οι μεν αρκούνται να αφαιρέσουν την επιφανειακή φλούδα, ενώ οι δε, οι ολίγοι, ξεφλουδίζουν τις αλλεπάλληλες στρώσεις του: κοντολογίς, το αριστούργημα μπορεί να συγκριθεί με κρεμμύδι! ». Τα Γαλάζια ΄Ανθη χρειάστηκαν δεκαέξι χρόνια για να συντεθούν και μια αιωνιότητα και μια ανθρωπότητα για να αναλυθούν. Επιστημονική φαντασία; Ιστορικό μυθιστόρημα; Παρωδία ιστορικού μυθιστορήματος; Παρωδία ιπποτικού μυθιστορήματος; Πάρτι διακειμενικών οργίων; Πραγματεία περί ονείρου; Γλωσσικό - ως τα όρια του – ξεχαρβάλωμα; Ανακάτεμα υφών; Αλληγορία αρχετυπικού και ιδρυτικού κειμένου; Μια νέα Γένεση; Μαθηματική διαστροφή; Μια αναρχοαυτόνομη κατηγορία από μόνο του; Εφιαλτική συνεύρεση των πάντων, και σε πολύ πιο συμφέρουσα τιμή;

Κυρίες και Κύριοι, καλωσορίσατε στο τερατώδες μυαλό του Ρεϊμόν Κενώ.

Η Αίθουσα των Κατόπτρων

Το μυθιστόρημα αρχικά τοποθετείται στις είκοσι πέντε Σεπτεμβρίου του χίλια διακόσια εξήντα τέσσερα: « Ο δούκας ντ’Ωγέ στήθηκε στην κορυφή του πύργου του για να εξετάσει κομματάκι την ιστορική συγκυρία: η εν λόγω ιστορική συγκυρία ήταν μάλλον θολή». Το alter ego του, ο Συδρολίνος είναι ο κατοπτρισμός του στο μελλοντικό 1964. Εφτακόσια χρονάκια τους χωρίζουν. Και οι δυο μαζί, λογοτεχνικές και φιλοσοφικές personnae του ίδιου του Κενώ. Ο ένας ονειρεύεται τον άλλον. Εξοντωτικά γεύματα για το δούκα ντ’Ωγέ : αηδονόπιτες, πατέ χελιών, λάχανο με αρκουδίσιο λαρδί και ζελεδάκια αρνίσιου λίπους. Ο Συδρολίνος ξυπνά βαρυστομαχιασμένος. Όλες οι θεωρίες περί ονείρου, είναι εδώ. Ομηρικές, ψυχαναλυτικές, φροϋδικές, πλατωνικές, υπερρεαλιστικές, ταοϊστικές. Ο Κενώ συναντά τον Μπόρχες: και για τους δυο τα όνειρα είναι μια ρευστή πραγματικότητα, το ίδιο υπαρκτή με το ξύπνιο. Ποιος ονειρεύεται ποιον; Ο Κενώ μάς κλείνει το μάτι, επιστρατεύοντας κάθε παραδοξολογία, συγχέοντας τα όρια, δυναμιτίζοντας κάθε βεβαιότητα. Πώς να αρκεστεί σε βεβαιότητες, αυτός που συγκεντρώνει στο κεφάλι του όλη την πολυφωνική μωρολογία του ανθρώπινου είδους;

Το Καρουζέλ της Ιστορίας

Τι κι αν τα Γαλάζια Άνθη ξεκινούν σαν ένα ιστορικό μυθιστόρημα; Ήδη από τις πρώτες γραμμές η παράδοξη, μη ευκλείδειος γεωμετρία εφάπτει παράλληλους κόσμους, η ιστορία υπάρχει μόνο και μόνο για να σαλατοποιηθεί. Πειραχτήρι άνευ όρων και ορίων, ο Κενώ παίζει κρυφτό με την επιθυμία τού αναγνώστη να ξέρει. Μας βάζει προβλήματα, μαθηματικούς γρίφους, βγάζουμε τα κομπιουτεράκια. Το ξέφρενο καλειδοσκόπιο της ιστορίας ανοιγοκλείνει και τα παίρνει όλα σβάρνα. Σε αυτήν την ιλιγγιώδη δίνη του χρόνου, όπου πουθενά δεν αναφέρεται ρητά μέρα της εβδομάδας ή μήνας, όπου οι επαναλήψεις στροβιλίζονται γύρω μας περιπαιχτικά τόσο σε επίπεδο αφηγηματικής μακροδομής όσο και σε επίπεδο υφολογικό, η μόνη αλήθεια που κανονίζει το μυθιστόρημα είναι η εναλλαγή ημέρας και νύχτας. «Ο Θεός είναι η μέρα και η νύχτα», λέει ο Ηράκλειτος. Το προσωρινό γίνεται αιώνιο κι αιώνιο είναι το πνεύμα του Κενώ.

Μια Βαβέλ Γλωσσών

Και με τη γλώσσα; Εδώ το γκουρμέ απογειώνεται. Ντελικατέσσεν και ξερό ψωμί μαζί, στον γλωσσικό ουρανίσκο. ΄Ο, τι τραβάει η όρεξή μας μέσα στην κενωϊκή πιατέλα. Μπιζουδάκια, μεζεδάκια, καναπεδάκια, μαγειρεματάκια. Της ώρας ζουμερά, τουρλού αχνιστά, παστά αιώνων. Άλλη μια από τα ίδια: ασκήσεις ύφους. Αργκό, καθημερινή, δημώδης, αρχαΐζουσα; Λογοπαίγνια, παλινδρομήσεις, ανακατασκευές, αναγραμματισμοί, λεξιπλασίες, νεολογισμοί; Χιούμορ πρωτεϊκό, σε όλες του τις μορφές, από το grand guignol ως το black humor; Όλα είναι εδώ, κοχλαστά, σε μαρμίτα ετοιμόγεννη, σε εκρηκτικό ελιξίριο ζωής, κεφιού, αιώνιας νεότητας. Μια γλωσσική μολότοφ στα χέρια του αναγνώστη.

«Τον Συδρολίνο τον περίμεναν το μαραθόσταγμα και το νερό της βρύσης, η οκά το κόκκινο κρασί και το βαζάκι της μουστάρδας. Το Αμελάκι του σέρβιρε αντσούγιες με βούτυρο, χωριάτικο λουκάνικο, πατάτες τηγανητές, ροκφόρ και τρεις μπαμπάδες. Οι αντσούγιες είναι κάτι ιδρωμένες ρέγκες, το λουκάνικο αποδεικνύεται ανυπόστατο , οι τηγανητές πατάτες ομοίως, το ροκφόρ τρίζει κάτω από το μαχαίρι, το ρούμι των μπαμπάδων θα αδυνατούσε να διεκδικήσει άλλη ονομασία πλην αυτής του ύδατος. Ο Συδρολίνος αναστενάζει και ψιθυρίζει: Πάει, γαμήθηκε κι αυτό».

Η Κιβωτός των Άλλων

Ακόμα κι αν είχε συμβεί ένας φανταστικός κατακλυσμός, μια υποθετική κοσμολογική καταστροφή όπου όλη η παραγωγή του ανθρώπινου πνεύματος θα είχε καταποντιστεί και μόνο τα Γαλάζια Άνθη θα είχαν διασωθεί επιπλέοντας στα νερά, ακόμα και τότε, θα μπορούσαμε μέσα από το κενωϊκό κείμενο να ανασυστήσουμε μια πλήρη εικόνα τού πώς υπήρξε κάποτε ο κόσμος. Θα ψαρεύαμε αμέτρητα λόγια, παραθέματα, διακειμενικές αναφορές, έναν φόρο τιμής που ο ίδιος ο Κενώ αποτίει σε όλη την ανθρωπότητα, λόγια και λαϊκή. Το μυθιστόρημα ξεφεύγει από το χωροχρόνο και ταξιδεύει, μια κιβωτός που διασώζει λέξεις, φράσεις, ρήσεις, αποσπάσματα, κεκαλυμμένα παίγνια, μιμήσεις, παραφράσεις, ρητά, στίχους, γνωμικά. Πόσο απίστευτα αλλά και τυραννικά παρόντα θα πρέπει να ήταν όλα αυτά μέσα στο μυαλό του Κενώ. Πόσο ειλικρινής και παθιασμένος υπήρξε ο ανθρωποκεντρισμός του. Τα Γαλάζια Άνθη είναι η μνήμη της ανθρωπότητας.

`A votre santé

Και μπαμπάδες με ρούμι για το Συδρολίνο και καλβαντός για τους Νορμανδούς και μπύρα για τον Μπυροτόν και υδρόμελο για τον δούκα αλλά κυρίως, παντού και πάντα μαραθόσταγμα, το αρχετυπικό ποτό των Γαλάζιων Ανθέων για το Συδρολίνο αλλά και για όλους, να ρέει άφθονο σε πενήντα εννέα κεράσματα μέσα στο κείμενο. Η «πολύπλοκή» του συνταγή (μαραθόσταγμα με μια στάλα νερό βρύσης) βαραίνει τα βλέφαρα, ανακατεύει αλχημιστικά τα αποστάγματα της ιστορίας, βοηθά το όνειρο να ζαλιστεί. Κάνει τα Γαλάζια Ανθη να ευωδιάζουν. Μας μεθάει. Κλείνουμε τα μάτια. Στα αυτιά μας, τα γουργουριστά γαλλικά του Κενώ ραγίζουν σε μυριάδες ξεκαρδισμένα γελάκια: «Ανάμεσα στα ποτά της ζωής μου, υπήρχε η ευρυμάθεια και το καλαμπούρι».